(1.) เอกกนิทฺเทสวณฺณนา

[843-844] อิทานิ ยถานิกฺขิตฺตาย มาติกาย ตตฺถ กตโม ชาติมโทติอาทินา นเยน อารทฺเธ นิทฺเทสวาเร ชาติํ ปฏิจฺจาติ ชาติํ นิสฺสายฯ เอตฺถ จ อตฺถิปฏิจฺจํ นาม กถิตํ, ตสฺมา ชาติยา สตีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ โคตฺตํ ปฏิจฺจาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ มทนวเสน มโทฯ มชฺชนากาโร มชฺชนาฯ มชฺชิตภาโว มชฺชิตตฺตํฯ มาโน มญฺญนาติอาทีนิ เหฏฺฐา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถายํ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1121) วุตฺตตฺถาเนวฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ เอวํ ชาติยา สติ ตํ ชาติํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน มชฺชนาการปฺปวตฺโต มาโน ชาติมโทติ วุจฺจติฯ สฺวายํ ขตฺติยาทีนํ จตุนฺนมฺปิ วณฺณานํ อุปฺปชฺชติฯ ชาติสมฺปนฺโน หิ ขตฺติโย ‘มาทิโส อญฺโญ นตฺถิฯ อวเสสา อนฺตรา อุฏฺฐาย ขตฺติยา ชาตาฯ อหํ ปน วํสาคตขตฺติโย’ติ มานํ กโรติฯ พฺราหฺมณาทีสุปิ เอเสว นโยฯ โคตฺตมทนิทฺเทสาทีสุปิ อิมินาวุปาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ขตฺติโยปิ หิ ‘อหํ โกณฺฑญฺญโคตฺโต, อหํ อาทิจฺจโคตฺโต’ติ มานํ กโรติฯ พฺราหฺมโณปิ ‘อหํ กสฺสปโคตฺโต , อหํ ภารทฺวาชโคตฺโต’ติ มานํ กโรติฯ เวสฺโสปิ สุทฺโทปิ อตฺตโน อตฺตโน กุลโคตฺตํ นิสฺสาย มานํ กโรติฯ อฏฺฐารสาปิ เสณิโย ‘เอกิสฺสา เสณิยา ชาตมฺหา’ติ มานํ กโรนฺติเยวฯ

อาโรคฺยมทาทีสุ ‘อหํ อโรโค, อวเสสา โรคพหุลา, คทฺทุหนมตฺตมฺปิ มยฺหํ พฺยาธิ นาม นตฺถี’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน อาโรคฺยมโท นามฯ

‘อหํ ตรุโณ, อวเสสสตฺตานํ อตฺตภาโว ปปาเต ฐิตรุกฺขสทิโส, อหํ ปน ปฐมวเย ฐิโต’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน โยพฺพนมโท นามฯ

‘อหํ จิรํ ชีวิํ, จิรํ ชีวามิ, จิรํ ชีวิสฺสามิ; สุขํ ชีวิํ, สุขํ ชีวามิ, สุขํ ชีวิสฺสามี’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ชีวิตมโท นามฯ

‘อหํ ลาภี, อวเสสา สตฺตา อปฺปลาภา, มยฺหํ ปน ลาภสฺส ปมาณํ นาม นตฺถี’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ลาภมโท นามฯ

‘อวเสสา สตฺตา ยํ วา ตํ วา ลภนฺติ, อหํ ปน สุกตํ ปณีตํ จีวราทิปจฺจยํ ลภามี’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน สกฺการมโท นามฯ

‘อวเสสภิกฺขูนํ ปาทปิฏฺฐิยํ อกฺกมิตฺวา คจฺฉนฺตา มนุสฺสา อยํ สมโณติปิ น วนฺทนฺติ, มํ ปน ทิสฺวาว วนฺทนฺติ, ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุํ กตฺวา อคฺคิกฺขนฺธํ วิย จ ทุราสทํ กตฺวา มญฺญนฺตี’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ครุการมโท นามฯ

‘อุปฺปนฺโน ปญฺโห มยฺหเมว มุเขน ฉิชฺชติ, ภิกฺขาจารํ คจฺฉนฺตาปิ มเมว ปุรโต กตฺวา ปริวาเรตฺวา คจฺฉนฺตี’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปุเรกฺขารมโท นามฯ

อคาริกสฺส ตาว มหาปริวารสฺส ‘ปุริสสตมฺปิ ปุริสสหสฺสมฺปิ มํ ปริวาเรติ,’ อนคาริยสฺส ปน ‘สมณสตมฺปิ สมณสหสฺสมฺปิ มํ ปริวาเรติ, เสสา อปฺปปริวารา, อหํ มหาปริวาโร เจว สุจิปริวาโร จา’ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปริวารมโท นามฯ